Aan een Israëlische minister dankt deze schrijver het succes van haar roman over de liefde tussen een Palestijn en een Israëlische.
Dorit Rabinyan met het betwiste boek. Foto AFP
Al voordat het boek in enige taal was vertaald, was de Israëlische roman Grensleven van Dorit Rabinyan (1972) wereldnieuws. Een voorstel om het boek op een leeslijst voor middelbare scholieren te zetten werd door het ministerie van Onderwijs afgewezen omdat het ging over een liefdesrelatie relatie tussen een Israëlische vrouw en een Palestijnse man. Dat zou de leerlingen maar op verkeerde ideeën brengen.
Nu mag Israël een rechtse regering hebben, er zijn voldoende linkse intellectuelen die bij een dergelijk besluit luidkeels hun ongenoegen laten blijken. Amos Oz stelde voor dan ook maar meteen de Bijbel te verbieden wegens de vele ‘ongeoorloofde’ verbintenissen die daarin voorkomen, anderen spraken simpelweg van censuur en racisme. De minister van Onderwijs schrok er een beetje van en voerde zwakjes aan dat hij niet van plan was het boek te verbieden. Natuurlijk werd Grensleven daarop onmiddellijk een bestseller. Intussen is de Nederlandse vertaling verschenen.
Niet dat er in Israël nooit eerder romans zijn geschreven over relaties tussen Israëli’s en Palestijnen. Bekende schrijvers als A.B. Yehoshua, Sammy Michaël en Yoram Kaniuk deden dit jaren geleden al. Maar nooit was er zoveel ophef over als nu. Voor Dorit Rabinyan is het een nieuw onderwerp. Ze debuteerde, 22 jaar oud, in 1995 met Perzische bruiden, dat in 1999 werd gevolgd door Onze bruiloften, beide in het Nederlands vertaald door Ruben Verhasselt. Het zijn sprookjesachtige romans, deels gebaseerd op verhalen van haar uit Iran afkomstige familie. Na haar vroege debuut werkte Rabinyan onder meer voor de Israëlische televisie en voor kranten, maar haar derde roman liet tot 2014 op zich wachten.
Grensleven is minder bloemrijk dan haar eerdere boeken en verre van sprookjesachtig, maar gebleven is de subtiele, melancholieke stijl. Het verhaal is simpel. De Israëlische vertaalster Liat studeert met een Fulbrightbeurs een aantal maanden in New York, de Palestijnse Hilmi woont daar al een paar jaar en begint zich te ontwikkelen tot een succesvol kunstschilder. In de herfst van 2002, ruim een jaar na de aanslagen van 11 september, ontmoeten ze elkaar min of meer toevallig in een café, en ze worden onmiddellijk verliefd. Ver van huis maakt de kloof tussen Israëli’s en Palestijnen plaats voor een gevoel van verbondenheid tussen twee jonge mensen uit het Midden-Oosten die bij elkaar schuilen voor de ijzige kou van de New-Yorkse winter.
Natuurlijk zijn er ongemakkelijke momenten, bijvoorbeeld als Liat vertelt over haar diensttijd begin jaren negentig en beseft dat haar toenmalige vriendje als helikopterpiloot misschien huizen van Hilmi’s familie of vrienden heeft beschoten. Of als Hilmi bijna terloops meedeelt dat hij in die tijd als vijftienjarige in de gevangenis zat wegens het tekenen van een Palestijnse vlag op een muur en daar vernederd werd door Israëlische soldaten.
Soms barst een van de twee in woede uit, maar vaker voelen ze verbazing, bijvoorbeeld als Hilmi vertelt dat je vanaf een hoog punt in Ramallah de zee bij Tel Aviv kunt zien. De zee waarnaar hij zo verlangt, die zo dichtbij is en toch zo onbereikbaar. Toch wint altijd weer de liefde, het gevoel dat ze bij elkaar horen, de geborgenheid.
Niettemin houdt Liat zichzelf vanaf het begin voor dat deze liefde eindig is. Als ze in het voorjaar naar Israël terugkeert, moet het afgelopen zijn. Ze wil ook per se niet dat haar ouders van de relatie weten. Wat dat betreft had de minister van Onderwijs zich geen zorgen hoeven maken. Liat is een keurig Israëlisch meisje, dat terugschrikt voor de problemen van een huwelijk met een Palestijn. Rabinyan laat juist zien hoe bang de meeste Israëli’s zijn om openlijk contacten aan te gaan met Palestijnen. Hilmi accepteert ogenschijnlijk dat zijn relatie met Liat na haar terugkeer naar Israël geen kans meer maakt. Het laatste deel van het boek en de onverwachte afloop suggereren echter iets anders.
Grensleven bevat explosief materiaal, maar Rabinyan is niet uit op een explosie. Hoewel het boek vanuit het perspectief van Liat is geschreven, is het niet bevooroordeeld of karikaturaal. Juist de subtiele en tegelijkertijd realistische beschrijving van de liefdesgeschiedenis laat zien hoe tragisch de situatie is voor zowel Israëli’s als Palestijnen.
Dorit Rabinyan, Grensleven. Roman. Uit het Hebreeuws vertaald door Ruben Verhasselt. Atlas Contact, 368 blz. € 24,99 ♦♦♦♦◊
Dorit Rabinyan trad op vrijdag 20 januari en zaterdag 21 januari 2017 op bij Winternachten in Den Haag: www.writersunlimited.nl.
Dit artikel verscheen verscheen oorspronkelijk in NRC Boeken van 20 januari 2017. Lees het hier als PDF.
Zeventig jaar geleden, op 29 november 1947, stemden de Verenigde Naties over het plan om Palestina op te splitsen in een joods en een Arabisch deel. Het was in feite een onmogelijk plan, dat zowel de joden als de Palestijnen weinig hoop bood op een levensvatbare staat. Toch had de joodse gemeenschap in Palestina het plan geaccepteerd, onder het motto ‘beter iets dan niets’. De Europese joden die de massamoord in de Tweede Wereldoorlog hadden overleefd, waren vaak niet meer welkom in hun vroegere woonplaatsen en zagen in veel gevallen geen andere mogelijkheid dan emigratie naar Palestina. De omringende Arabische landen hadden het voorstel ondubbelzinig afgekeurd, omdat ze helemaal geen behoefte hadden aan een joodse staat in hun midden. En de toenmalige Arabische bewoners van Palestina hadden formeel niets te zeggen, omdat Palestina toen nog niet bestond en nooit had bestaan als staatkundige entiteit, maar het was duidelijk dat zij evenmin zaten te wachten op de stichting van een joodse staat. Beide partijen koesterden een groot wantrouwen jegens elkaar en zagen deze stemming als een kwestie van leven en dood. Amos Oz, toen een achtjarige jongen, beschrijft in zijn roman Een verhaal van liefde en duisternis (2002) hoe de stemming in zijn omgeving werd beleefd. Je kunt dat hier in mijn vertaling lezen.
