Sjolem Alejchem (of Sjolom Alejchem, zoals hij volgens Vassallucci’s Jiddische Bibliotheek heet) is vooral bekend als de auteur van Tevje de melkboer, waarop de musical Fiddler on the Roof (Anatevka) is gebaseerd. De melkboer Tevje, een traditionele jood in de Oekraïne aan het eind van de negentiende eeuw, ziet zijn vertrouwde wereld onder zijn handen afbrokkelen als zijn dochters een voor een trouwen met mannen die hen uit de joodse beslotenheid leiden naar de grote stad, de revolutie en zelfs naar het christendom. Het boek is nog verkrijgbaar, zij het in een verouderde vertaling uit het Engels, niet uit het oorspronkelijke Jiddisch.
Na Het leven een roman, de autobiografie van Sjolem Alejchem (pseudoniem van Sjolem Rabinovitz, 1859-1916), dat in 1999 verscheen, is nu Feest! Verhalen voor kleine en grote mensen uitgekomen in Vassallucci’s Jiddische Bibliotheek. Sjolem Alejchem schreef de verhalen voor kleine mensen, maar de vertaling is uitgegeven als een boek voor grote mensen.
De verhalen spelen zich af rond de joodse feestdagen in het stadje Kasrilevke, tevens de woonplaats van Tevje, die in dit boek overigens niet voorkomt. Het perspectief ligt telkens bij een jongetje van een jaar of tien – nu eens een rijk jongetje, dan weer een arm jongetje, allemaal leerlingen van het cheider, het plaatselijke joodse schooltje. Hoewel de nostalgische zwart-witillustraties anders suggereren, komen meisjes er nauwelijks aan te pas. De jongens halen kattenkwaad uit, zoals jongens dat doen. De schrijver veroordeelt hen niet, maar meestal volgt er wel straf, klappen van de rabbijn, en soms ook een ernstige ziekte.
Enige sociale kritiek is Sjolem Alejchem niet vreemd. Soms wordt een arm jongetje voor de gek gehouden door een vervelend rijk jongetje. Zo heeft de arme Kopl, die ook nog een spraakgebrek heeft, na lang sparen een schitterende vlag met een appel en een kaarsje erop bemachtigd voor Simches Toire, Vreugde der Wet, om die net als de andere kinderen mee te nemen naar de synagoge.
Joelik, een van de rijkste jongetjes van de klas, heeft hem maandenlang zijn spaargeld afhandig proberen te maken, maar Kopl gaf geen krimp. Nu de scharminkelige Kopl trots met de mooiste vlag de synagoge komt binnenlopen, wordt het Joelik te veel. Laf laat hij een andere jongen Kopls vlag in brand steken. Maar er is een happy ending: het volgende jaar heeft Kopl een nog mooiere vlag en mag hij vooraan in de synagoge zitten.
Ondanks het kattenkwaad blijft alles keurig binnen de joodse normen – zo spreekt het jongetje dat Kopls vlag in brand steekt, wél de zegenspreuk voor het ontsteken van vuur uit. Joods opgevoede kinderen zullen in de verhalen het een en ander herkennen, voor anderen is het waarschijnlijk een onbegrijpelijke wereld, ook al worden alle joodse begrippen keurig uitgelegd. Het is meer een boek voor ouders en grootouders, die er een glimp uit kunnen opvangen van een voorgoed verdwenen samenleving.
Sjolom Alejchem: Feest! Verhalen voor grote en kleine mensen. Vertaald uit het Jiddisch door Henriette Silverberger. Vassallucci, Jiddische Bibliotheek 11. 219 blz. € 19,95.
Deze recensie stond op 11 juni 2004 in NRC Handelsblad
