Een oma die haar stofzuiger niet wil gebruiken omdat hij het huis vies maakt (er zit stof in!). Die haar bezoek buiten ontvangt om haar huis schoon te houden. Maar die ook haar kleinzoon aanmoedigt om vooral iedere keer een ander meisje mee te nemen (‘Jonge jongens moeten van vriendin wisselen als van sokken’). Het zou een personage kunnen zijn uit een van de romans van Meir Shalev. Maar ditmaal is het zijn eigen oma die hij beschrijft.
Shalev heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij de inspiratie voor de kleurrijke wereld uit zijn boeken deels vindt in de verhalen uit zijn eigen familie, vooral die van moederskant, medeoprichters van de mosjav Nahalal, die begin jaren twintig van een moeras met malariamuggen veranderde in een vruchtbare landbouwnederzetting, een zionistisch kunststukje. In Het zat zo doet Shalev de familiegeschiedenis eindelijk uit de doeken, niet ‘het grote verhaal’, zegt hij zelf, het verhaal over liefde, wraak, pijn en dood, maar gewoon, ‘een verhaal dat we elkaar bij gelegenheid vertellen’.
Het lijkt wel een verwijzing naar die andere Israëlische autobiografische roman, Een verhaal van liefde en duisternis van Amos Oz, die wél een groot en tragisch familieverhaal vertelt. En onderwijl een fascinerende blik biedt op het ontstaan van Israël. Shalevs boek, daarentegen, is luchtig van toon en legt de nadruk op de verhalen die in zijn familie verteld werden.
Oma Tonja kwam als meisje van achttien uit de Oekraïne naar Palestina. Ze trouwde met de weduwnaar van haar halfzus, opa Aharon, een vrij krachteloze figuur, zodat het runnen van het boerenbedrijf vooral op oma neerkwam. Shalev beschrijft haar met respect, maar niet overdreven liefdevol, want zo lief was ze niet. Ze liet iedereen voor zich werken en was weinig vrijgevig (‘Bij mijn leven wordt niet geërfd’).
In ideologisch opzicht was oma Tonja minder streng in de leer dan de meeste mosjavbewoners, die het kapitalisme verafschuwden. En daar komt de stofzuiger om de hoek kijken. Opa’s broer, oom Jehosjoea, is rijk geworden in het verderfelijke Amerika. Om zijn socialistische broer op stang te jagen stuurt hij een stofzuiger naar zijn poetsgrage schoonzuster, een enorme, glimmende General Electric. In geuren en kleuren vertelt Shalev hoe de stofzuiger de lange reis van Los Angeles naar Nahalal onderneemt. Tot afschuw van opa heeft oma geen enkele moeite met het gebruik van dit kapitalistische apparaat. Totdat oma zich realiseert dat al het stof in de stofzuiger blijft zitten en dat de stofzuiger dus vies is! De stofzuiger verdwijnt achter slot en grendel.
Shalev schetst een mooi portret van zijn oma en vertelt boeiend over zijn kleurrijke familieleden, met hun gevleugelde uitdrukkingen, hun vaste gewoonten, hun gebakkelei over de juiste versie van een gebeurtenis. Het is ook een lofzang op Nahalal, waar het leven zoveel vrolijker was dan in het sombere Jeruzalem. Het is aardig om motieven uit Shalevs romans terug te zien in de ‘werkelijkheid’. Shalev bouwt de spanning rond de stofzuiger zorgvuldig op en werkt zelfs toe naar een hilarisch hoogtepunt. Vakkundig gedaan, vol vertelplezier. Maar het blijft allemaal licht, luchtig en enigszins oppervlakkig.
Meir Shalev, Het zat zo. Vertaald uit het Hebreeuws door Ruben Verhasselt. Anthos, 231 blz. € 19,95
