In Het hart van de familie, de pas vertaalde roman van de Israëlische schrijver Zeruya Shalev (1959) draait het net als in haar eerdere werk om de behoefte aan liefde, tussen man en vrouw, minnaar en minnares, ouders en kinderen.
Haar vorige boeken, de trilogie Liefdesleven (1997), Man en vrouw (2000) en De tweede familie (2005), schreef Shalev vanuit het perspectief van de vrouwelijke hoofdpersoon. Dat maakt het lezen tot een intense ervaring, waarbij Shalev de lezer meesleept in de gedachte- en gevoelswereld van de hoofdpersonen.
In Het hart van de familie wordt het verhaal voor het eerst in de derde persoon en vanuit drie perspectieven verteld, dat van een oude, stervende moeder, haar dochter en haar zoon. Daardoor schept Shalev meer afstand tussen de personages en de lezer, en dat geeft iets meer lucht, al blijft het toch een vrij zwaar verteerbaar boek, waarin de personages zichzelf wel erg serieus nemen en humor en zelfspot dun gezaaid zijn.
De oorspronkelijke titel van het boek, die ‘De rest van het leven’ betekent, geeft duidelijker aan waar het om gaat dan de Nederlandse titel. Alle drie de personages zijn op een scharnierpunt in hun leven. De oude moeder, Chemda, laat op haar sterfbed haar leven de revue passeren. Haar naam betekent ‘lust’, maar lust heeft Chemda weinig ervaren in haar leven.
Ze groeide op in een kibboets, waar ze hengelde naar de liefde van haar ouders, maar haar vader was streng en haar moeder was bijna altijd afwezig, omdat ze de wereld afreisde voor de zionistische zaak. Chemda leed onder de egalitaire kibboetsmentaliteit, en haar zwakke, enigszins vrouwelijke man bezorgde haar ook weinig lust.
Solide band
Shalev uit hier impliciet kritiek op de kibboets, die te weinig gelegenheid bood voor persoonlijke ontplooiing en voor de ontwikkeling van een solide band tussen ouders en kinderen. Het is een thema dat de laatste tijd vaker opduikt in de Israëlische literatuur, onder meer in de recente verhalenbundel van Amos Oz, Onder vrienden, die begin volgend jaar in Nederlandse vertaling verschijnt.
Chemda’s kinderen, Dina en Avner, groeien aanvankelijk ook in de kibboets op, totdat het gezin naar Jeruzalem verhuist. Avner, het lievelingetje van zijn moeder, wordt een succesvol advocaat die opkomt voor de belangen van onderdrukte bedoeïenen. Maar nu hij begin veertig is, begint zijn roem te tanen en is er van zijn vroegere aantrekkelijkheid ook weinig over. Bovendien heeft hij genoeg van zijn vrouw, met wie hij ooit trouwde om aan de verstikkende liefde van zijn moeder te ontkomen.
Als zijn moeder op de eerste hulp belandt, ziet Avner daar een doodzieke man op een bed liggen, terwijl een vrouw op de stoel naast hem hem liefdevol aankijkt. Voor hem het symbool van de ideale liefde die hij in zijn eigen leven zo mist. Hij is zo gefascineerd door de liefde tussen de twee dat hij later naspeuringen naar hen doet en hen uiteindelijk ook vindt. Dat levert enkele tragikomische taferelen op: toch nog een beetje humor in het boek.
Avners zus Dina is vooral op zoek naar een object om haar liefde op te projecteren. Haar verhaal is het meest uitgewerkt, alsof Shalev zich bij haar toch het meest thuis voelde. Dina heeft zich door haar moeder altijd afgewezen gevoeld. Met haar eigen dochter Nizan had ze wél een goede band, maar nu Nizan in de puberteit komt, keert ze zich van haar moeder af, iets wat Dina – zelf in de overgang – moeilijk kan verkroppen.
Adopteren
Ze krijgt de onbedwingbare behoefte een kind te adopteren, aan wie ze de liefde kan schenken die ze aan haar dochter niet meer kwijt kan. Maar haar man dreigt haar te verlaten als ze haar plan doorzet, en haar dochter is boos omdat haar moeder haar kennelijk heeft afgeschreven.
Zeruya Shalev. Foto: Eric Sultan
Ook van anderen krijgt Dina kritiek te verduren, en terecht, denk je als lezer: een vrouw in de overgang die een kind adopteert om haar eigen legenestsyndroom te bestrijden, daar kan weinig goeds van komen. Maar het feit dat de auteur zelf een paar jaar geleden een tweejarig Russisch jongetje adopteerde, met het argument dat bij Dina een voorwendsel lijkt: een beschadigd kind een nieuwe toekomst bieden, doet vermoeden dat zij de wens van haar eigen personage wél serieus neemt.
Dat blijkt ook uit het laatste gedeelte van het boek, dat toewerkt naar een ongeloofwaardig soort happy ending die nog het meest doet denken aan een film als Alles is liefde (inclusief sneeuw). En dat is jammer voor een boek dat belangrijke thema’s aan de orde stelt en bij vlagen wel degelijk ontroerend is.
Zeruya Shalev, Het hart van de familie. Vertaald door Sander Hoving. Cossee, 447 blz. € 21,90
Dit artikel verscheen in NRC Handelsblad van 23 november 2012. Hier kun je het als PDF lezen.
