Goede mensen: een hoogtepunt

Nu Goede mensen van Nir Baram zo goed is ontvangen en zelfs hier en daar is uitgeroepen tot het beste boek van 2012, wil ik er als vertaler ook nog wat over zeggen.

Het is alweer een jaar of twee geleden dat De Bezige Bij mij vroeg of ik Goede mensen wilde vertalen. Van Nir Baram had ik nog nooit gehoord, maar zijn achternaam kende ik: zijn vader en grootvader waren vooraanstaande sociaaldemocratische politici in Israël. Ik las het boek en was er meteen door gegrepen. Ik vond het een belangrijk boek met een thema dat mij na aan het hart ligt, en ik wilde het graag vertalen. Zo graag dat ik er een ander boek voor liet schieten, terwijl ik al min of meer had toegezegd dat ik het zou vertalen.

Goede mensen gaat niet zozeer over goede mensen als wel over ‘gewone mensen’ die foute keuzes maken in het Duitsland van Hitler en in de Sovjet-Unie van Stalin. Baram laat aan de hand van zijn twee hoofdpersonen zien dat de grootscheepse vervolgingen die onder het regime van Hitler en Stalin plaatsvonden nooit mogelijk waren geweest zonder de medewerking van heel veel van die gewone mensen. Die meestal geen nazi’s of stalinisten waren, maar zich gewoon meer bekommerden om hun eigen toekomst dan om het lot van hun joodse of dissidente medeburgers. Kortom, het hemd is nader dan de rok. Een dergelijke onverschilligheid voor het lot van ‘de ander’ is zo algemeen menselijk dat we er bijna allemaal wel enigszins aan lijden, en juist daardoor is het zo’n gevaarlijk verschijnsel. Gevaarlijke mensen als Hitler kunnen alleen maar gedijen bij de gratie van de meelopers. Dat heb ik altijd de belangrijkste les gevonden van de Tweede Wereldoorlog en daar wil ik nog wel eens mee te koop lopen. Bijvoorbeeld in de toespraak die ik op 4 mei 2009 hield op uitnodiging van het Comité 4 en 5 mei in Amsterdam-Oost.

Toen ik de vertaling af had en het boek was verschenen, heb ik het op deze website uitgeroepen tot een van de hoogtepunten van mijn vertaaloeuvre. Maar toen was het afwachten. Zou een lijvige roman van een hier volstrekt onbekende schrijver opgepikt worden door de media? Het hielp dat Baram in november op uitnodiging van het Nederlands Letterenfonds en het Amsterdams Fonds voor de Kunst als Writer in Residence in Amsterdam vertoefde, optrad bij Crossing Border en diverse interviews gaf. Zoals het mooie gesprek met Peter Gielissen bij lezen.tv. Maar de grote doorbraak kwam door de lyrische recensie van Michel Krielaars in NRC Handelsblad. Normaal gesproken zou ik het boek daar hebben besproken, maar ja, mijn eigen vertaling kon ik niet recenseren. In dit geval pakte het bijzonder goed uit. Zo had ik het zelf niet gekund! En toen ging het balletje rollen. Zeker toen Baram een paar dagen later bij Nieuwsuur mocht komen vertellen wat hij van de situatie in Gaza vond. Dat had niets met Goede mensen  te maken – hoewel op een meer abstract niveau misschien toch weer wel – maar het boek werd genoemd en groot in beeld gebracht. Er volgden nog meer, uitsluitend positieve, recensies en interviews – de meeste zijn te lezen op de website van Nir Baram – en inmiddels is de vierde druk verschenen.

Op de laatste dag van zijn verblijf in Nederland werd Baram in het Joods Historisch Museum geïnterviewd door Daphne Meijer. Ik mocht een stukje voorlezen uit de vertaling. Marieke Kessel maakte voor het Letterenfonds een reportage over Barams bezoek en filmde ook de middag in het Joods Historisch Museum.